Cerkiew Katedralna pod wezwaniem Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy - główna cerkiew Grodna i Grodzieńskiej Diecezji Białoruskiej Prawosławnej Cerkwi. Wzniesiona w 1907 roku, cerkiew ta stała się następczynią wcześniejszych katedralnyh cerkwi w Grodnie: Dolnej Cerkwi Zamkowej (XII w.), Cerkwi Katedralnej pod wezwaniem Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (XII w.), Katedry św. Sofii (XIX-początku XX w.).

Treści:

• Dolna Cerkiew Zamkowa.
• Cerkiew Katedralna pod wezwaniem Narodzenia Przenajświęstrzej Bogurodzicy.
• Cerkiew Katedralna św. Sofii.
• Cekiew garnizonowa.
• Cekiew Katedralna pod wezwaniem Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.
• Spór o miejsce budowy.
• Cerkiew Katedralna Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy jako świątynia - pomnik.
• Projekt świątyni.
• Droga do uzyskania statusu katedry.
• Cerkiew Katedralna Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w latach 1920 - 1939.
• Lata II wojny światowej.
• Sowiecki okres w historii katedralnego soboru Opieki Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w Grodnie.
• Współczesny okres historii katedralengo soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.

Dolna Cerkiew Zamkowa.

Dolna Cerkiew Zamkowa niewątpliwie była wybudowana jako pierwsza świątynia w mieście. Z upływem czasu stała się główną świątynią, ponieważ jeszcze w XII w. pojawiły się i inne miejskie cerkwie: Koloża, cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy i inne. Dolna cerkiew zamkowa została zniszczona przez pożar.

Cerkiew Katedralna pod wezwaniem Narodzenia Przenajświęstrzej Bogurodzicy.

Po zniszczeniu cerkwi zamkowej katedralną cerkwią w Grodnie została cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Przenajświęstrzej Bogurodzicy. Znajdowała się ona w pobliżu wzgórz Zamkowych. Cerkiew została wzniesiona w drugiej połowie XII wieku. Jej pierwotna kompozycja architektoniczna przypominała cerkiew Zamkową i cerkiew Kołożską . Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy została zbudowana z wykorzystaniem glinianych cegieł, szlifowanych kamieni i ozdobionych płyt z majolika, na ścianach zostały wbudowanedzbany dla poprawy akustyki świątyni. Podczas wykopalisk archeologicznych odkryto fragmenty murów, a w absydzie ołtarza - tron biskupa, co świadczy o katedralnym znaczeniu tej świątyni. Cerkiew została zniszczona przez pożar  w 1654 r.

Cerkiew Katedralna św. Sofii.

Po tym jak Grodno weszło w skład skład Imperium Rosyjskiego miasto otrzymało status wojewódzkiego. W 1807 roku na gruzach zniszczonego kościoła katolickiego - Fary Witolda, powstała cerkiew katedralna św. Sofii. Świątynia została zbudowana w stylu klasycystycznym. Od strony południowej do soboru była dobudowana niewielka cerkiew pod wezwaniem świętego Mikołaja.

Istnieją historyczne wzmianki, iż w 1812 roku, w przeddzień wybuchu wojny z Francją, cesarz Aleksander I odwiedził Grodno i katedralną cerkiew św. Sofii.

9 czerwca 1892 r. cerkiew została częściowo zniszczona przez pożar. Zniszczeniom uległa wieża i dach soboru.

W latach 1896-1898 cerkiew została przebudowana według projektu malarza   M.M Czagina na styl rosyjski. 24 stycznia 1900 roku odbyło się uroczyste poświęcenie odnowionej świątyni. 1 listopada cerkiew katedralną św. Sofii odwiedził cesarz Mikołaj II z żoną i dziećmi.

W 1920 roku, cerkiew katedralna św. Sofii została przekazany rzymskim-katolikom.

W 1961 roku 21 listopada na rozkaz władzy radzieckiej cerkiew Katedralna św. Sofii została wysadzona w powietrze.

Cekiew Katedralna pod wezwaniem Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.

Cekiew garnizonowa.

Historia budowy Grodzieńskiego katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy związana z wojenną historią miasta. W końcu XIX i na początku XX wieku Grodno było otoczone murami, które w razie wojny miały chronić miasto przed wrogiem. W Grodnie mieścił się wojskowy garnizon armii rosyjskiej. Przywódcy wojskowi Imperium Rosyjskiego w 1900 roku przyjęłi specjalny program budowy świątyń wojskowych. W tym celu został opracowany projekt wojskowej świątyni. Dla wojskowych przywódców pasowal projekt budowy cerkwi w stylu rzymskiej bazyliki. W wyglądzie cerkwi ważne były tradycyjne cechy architektury rosyjskiej: dzwonnica, elementy wystroju zewnętrznego, pięć kopuł.

Pierwsza cerkiew takiego typu pojawiła się w mieście Peterhof w 1901 r. i była przeznaczona do Kaspijskiego wojskowego pułku. Projekt cerkwi był opracowany przez architekta Teodora Werżbickiego.

W pierwszej dekadzie XX wieku podobne świątynie pojawiły się w wielu miastach Imperium Rosyjskiego: Suwałki, Bobrujsk, Daugawpils, Alytus.

Spór o miejsce budowy.

Rozpoczęcie budowy cerkwi garnizonowej w Grodnie przedłużało się z powodu sporu o miejscu budowy nowej cerkwi. Władze miejskie były przeciwko wydzieleniu działki na tym miejscu, gdzie aktualnie znajduje się świątynia. Przyczyną tego mogło być to, że ten odcinek był wynajmowany przez władze miejskie dla cyrkowych artystów. Ale przedstawicielom diecezji Grodzieńskiej i Sofijskiego prawosławnego bractwa było ważne, aby cerkiew znajdowała się nie na obrzeżach miasta, a w jego centrum. Problem ten był rozwiązany przez  P. A. Stołypina – byłego gubernatora grodzieńskiego. Otrzymał on prośbę o pomoc w rozwiązaniu tego problemu od Sofijskiego prawosławnego bractwa, którego sam był członkiem. Posiadając duże wpływy P. A. Stołypin mógł domagać się rozwiązania problemu na rzecz Sofijskiego bractwa.

Cerkiew Katedralna Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy jako świątynia - pomnik.

Budowa garnizonowej katedry rozpoczęła się w przededniu wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905 r.). Z początkiem wojny jednostki wojskowe grodzieńskiego garnizonu wzięli udział w działaniach zbrojnych, podczas których ponieśli znaczne straty. Dalsza budowa świątyni została zainspirowana nowym pomysłem: zbudowana cerkiew miała być świątynią pomnikem dla upamiętnienia poległych w tej krwawej wojnie. W budowie świątyni aktywnie uczestniczyli przedstawiciele diecezji Grodzieńskiej, na czele z biskupem Michałem (Ermakowym), jak i przedstawiciele prawosławnej społeczności miasta oraz jednostki wojskowe. Kierownictwo zdecydowało się, by przy cerkwi zbudować muzeum i pomnik ku czci poległych żołnierzy grodzieńskiego garnizonu. Na ścianach świątyni zostały umieszczone marmurowe płyty z napisanymi na nich nazwiskami żołnierzy i oficerów grodzieńskiego garnizonu poległych w czasie wojny rosyjsko-japońskiej. Największa część żołnierzy grodzieńskiego garnizonu zginęła w bitwie na rzece Szacha.

(O militarnych wyczynach 26 brygady artylerii Grodzieńskiego garnizonu dobrze świadczy list jego dowódcy, generała Alijewa do Jego Ekscelencji Nikanora biskupa Grodzieńskiego. List był napisany w maju 1905 r.: "...chociaż mamy straty w zabitych (5 oficerów i 6 z niższych klas) i rannych (7 oficerów i 42 z niższych klas), ale ani razu się ani w jednej bitwie nie zostali poniżeni, dzięki swojej odwadze i świadomości świętości długu uzyskali dobrą reputację wśród całej armii ... Ponadto informuję, że żaden dowódca brygady artylerii nie otrzymał krzyża św. Jerzego – tej wysokiej wojskowej nagrody, a mi przyznali w pierwszym miesiącu po przyjeździe z Grodna, czyli we wrześniu, za walkę pod Ben-Sichy. Pomimo niepowodzeń, nie straciliśmy ani jednej broni czy czegokolwiek innego, nasi oficerowie i żołnierze oczekują walki, jak święta".

Projekt świątyni.

Projekt grodzieńskiego garnizonowego soboru został stworzony na podstawie  projektu cerkwi Kaspijskiego wojskowego pułku w mieście Peterhof. Projekt do Grodzieńskiego soboru został przerobiony przez architekta Litewskiej Prawosławnej diecezji Michała Porozowa – autora wielu znanych budynków w Wilnie (Akademia nauk Litwy, Znameńska świątynia, Karaimski modlitewy dom itp.)

Budową świątyni-pomnika kierował inżynier w stopniu kapitana Ivan Sawieliew (1861-1951 r.). Cerkiew była budowana przez oddział armii .

Świątynia stanowi budynek typu bazyliki. Nad oltarzem świątyni znajduje się pięć kopuł.  Posiada kruchty z ołtarzami naw bocznych oraz wypukłe sklepienia z pojedynczymi kopułami. Nad pszedsionkem centralnej części świątyni wznosi się dzwonnica wysokość której prawie 30 metrów. Zewnętrzny wystrój świątyni jest wykonany w rosyjskim stylu (duża ilość drobnych elementów architektonicznych: skręcone kolumny, karnisze).

Biało-różowy kolor kompozycji podkreśla różnorodność i piękno elementów dekoracyjnych i nadaje świątyni świąteczny wygląd.

Droga do uzyskania statusu katedry.

Poświęcenie katedralnej Grodzieńskiej cekrwi odbyło się we wrześniu 1907 roku. W latach 1907-1915 w świątyni niosło swoją posługę kilku kapelanów wojskowych: protoijerej Andrzej Wnuków (1907-1908), protoijerej Michaił Radygin(1909-1915), protoijerej Аuksenciusz Tyrewicz (1907-1915). Po 8 lat po poświęceniu cerkwi katedralnej w 1915 roku rosyjska cesarska armia i prawosławne duchowieństwo z powodu ofensywy armii niemieckiej zmuszone było opuścić cerkiew i miasto.

W 1915 roku została przeprowadzona ewakuacja. Z prawosławnych świątyń zostały wywiezione wszystkie cenne i czczone ikony. Od tego czasu prawosławni wierni Grodna zaczeli czcić ikonę Matki Bożej Kazańskiej. Ikona Matki Bożej Kazańskiej znajdowała się w soborze. Wszystkie próby otwarcia kiota ikony, aby zabrać stamtąd ikonę Przenajświętszej Bogurodzicy były nieskuteczne. Duchowny, który był obecny przy tym, poprosił o wstrzymanie dalszych prób otwarcia kiota i wyraził opinię, że Przenajświętsza Bogurodzica pragnie, aby ikona została w świątyni. Naprawdę ten obraz stał się widzialnym znakiem obrony przez Przenajświętszą Bogurodzice katedry i miasta. W najtrudniejszych momentach XX wieku prawosławni mieszkańcy Grodna wznosili swoje gorące modlitwy przed tą ikoną.

Podczas odwrotu armii rosyjskiej katedra znajdowała się w centrum walk. Wojska armii rosyjskiej podjęły kontrolny atak na dworzec kolejowy. W tym czasie armia Niemiecka zajęła pozycje na początku ulicy Elizy Orzeszkowej. Sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy znajdował się między dwoma frontami i mogł doznać mocnych zniszczeń, ale na szczęście do tego nie doszło.

Przez 4 lata, od 1915 do 1919 r. cerkiew katedralna pozostawała zamknięta, dla tego że w mieście nie było prawosławnych kapłanów. W 1919 roku prawosławne duchowieństwo zaczyna wracać z Rosji do Grodna. Ale do tego czasu sytuacja polityczna w Zachodniej Białorusi zmieniła się. W tym czasie Grodno było na terenie niemieckiej okupacji. W mieście potężniał wpływ polaków, którzy mieszkali w Grodnie i Kościoła Rzymsko-katolickiego. Po zakończeniu polsko-bolszewickiej wojny (1919-1920 r.) Grodno weszło w skład Polski. Polski rząd od pierwszych dni swojej władzy zaczyna politykę zwrotu budynków, które kiedyś należały do Kościoła Rzymsko-katolickiego. Jedną z pierwszych decyzji Grodzieńskiego miejskiego magistratu było pozbawianie prawosławnych cerkwi św. Sofii na rzecz katolików. Gdy prawosławni zostali pozbawieni cerkwi św. Sofii, zdecydowali o tym, że rolę katedry prawosławnej diecezji Grodzieńskiej przejmie cerkiew Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy, która była cerkwią garnizonową. Tak od końca 1919 roku i do dnia dzisiejszego sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy jest główną świątynią Diecezji Grodzieńskiej.

Cerkiew Katedralna Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w latach 1920 - 1939.

Po zamknięciu Grodzieńskijej świątyni św. Sofii utensylia liturgiczne i ikony zostały przeniesione do soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy, która od tego momentu stała się cerkwią katedralną. Na ścianach katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy pojawiły się ikony Chrystusa Pantokratora, Matki Bożej, Jana Chrzciciela, Świętej Trójcy i inne. Do soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy została przeniesiona również czczona przez mieszkańców Grodna ikona męczennika i uzdrowiciela Pantelejmona. Ikona była napisana  w klasztorze św. Panteleimona  na Górze Athos dla cerkwi katedralnej św. Sofii. Wewnętrznym i zewnętrznym przygotowaniem nowej katedry zajmował się prawdopodobnie jej pierwszy proboszcz - protoijerej Cyryl Zajc.

Sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w tych latach stał się celem i sensem życia prawosławnych mieszkańców Grodna. Prawosławni masowo wracali do miasta z uchodźstwa i zmuszeni byli na nowo układać swoje życie.

W pierwszych latach panowania władz polskich na terenie Zachodniej Białorusi w grodzieńskiej diecezjej rządził biskup Włodzimierz (Tichonicki), jego następcą był biskup Aleksy (Gromadzki), a następnie katedrą kierował biskup Antoni (Marcenko) i ostatnim biskupem grodzieńskim tego okresu był Sawa (Sowietow).

Polskie władze uciskały prawosławną hierarchię i podejmowaly próby polonizacji Cerkwi Prawosławnej. Sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy był centrum, który występował przeciwko polonizacji. W połowie lat 30-tych XX wieku proboszcz katedry protoijerej Ananiusz Sagajdakowski został nieoficjalnym przywódcą ruchu, który występował przeciwko wprowadzeniu języka polskiego do nabożeństw.

30 września 1934 roku Grodzieński katedralny Sobór odwiedził zwierzchnik Polskiej Cerkwi Prawosławnej metropolita Dionizy (Waledyński). W tym dniu przybyło wielu wiernych z najbardziej odległych parafii Grodzieńskiej Diecezji i uczestniczyli w nabożeństwie.  Katedralna cerkiew została artystycznie przystrojona i ozdobiona oświetleniem na zewnątrz. To wydarzenie stało się prawdziwym świętem dla prawosławnych wiernych Grodna i całej diecezji Grodzieńskiej.

Proboszcz katedry ks. Ananiusz Sagajdakowski dołożył starań w dekoracji katedry. W czasie jego kierownictwa katedry zostały odnowione szaty ołtarza, kapłańskie szaty, ołtarzyki, był kupiony srebrny pozłacany kielich. Z jego inicjatywy zostały zebrane środki i odlano wielki dzwon do dzwonnicy katedry. Parafianie katedry cieszyli się z nowego dzwonu. Przy wjeździe do miasta i do katedry szli w procesji, co wywołało niezadowolenie władz polskich.

W 1935 roku w bocznym ołtarzu św. Mikołaja była dobudowana kaplica ku czci Kazańskiej ikony Matki Bożej i zrobiony  nowy kiot.

Protoijerej Ananiusz dbał o duchowe wyksztalcenie wiernych katedralnej cerkwi. W czwartki były organizowane rozmowy duchownych z wiernymi, które zyskały popularność.

Znaczącym w historii Katedry stało się święto opieki Najświętszej Bogurodzicy w 1938 roku, kiedy z Żyrowickiego klasztoru do Grodna była przynesiona cudowna ikona Żyrowickej Matki Bożej. Krestnemu chodowi przewodniczył arcybiskup Wołyński i Kremieniecki Aleksy (Gromadzki), który kierował wcześniej Diecezją Grodzieńską.

Aktywna działalność duszpasterska i walka o prawa prawosławnych białorusinów ks. Ananiusza Sagadakowskiego , doprowadziły do tego, że w 1938 roku polskie władze wydaliły go z miasta. Setki wdzięcznych parafian przybyły na dworzec kolejowy by się z nim pożegnać.

W 20-tych i 30-tych latach XX wieku w Grodnie istniała tradycja krestnogo choda od soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy do rzeki Niemen na święto Chrztu Pańskiego. Na owy krestnyj chod zebrało się do 10 tysięcy wernych.

We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się II wojna Światowa. Ostatnia walka w Grodne między polskimi i radzieckimi wojskami odbyła się niedaleko ścian katedry. Polscy żołnierze i oficerowie zajęli linię obrony przy domie oficerów, który znajduje się naprzeciwko katedry. Pomimo intensywnej wymiany ognia, katedra nie została zniszczona. Tylko nieznacznie uszkodzone zostały fasady, okna i dach katedry.

Lata II wojny światowej.

Niezwykle trudnym okresem w historii soboru Opieki Przenajświętrzej Bogurodzicy był czas II wojny światowej. Okupacyjne władze włączyły Grodno w skład Prus Wschodnich, a diecezja grodzieńska weszła w podporządkowanie Środkowo-Europejskiej metropolitalnej diecezji RPCZ. Prawosławni kapłani stali się zakładnikami sytuacji, która miała miejsce. Niemcy domagali się od duchowieństwa wsparcia swojej władzy. W tym samym czasie radzieccy partyzanci i polscy wojskowi wykorzystywali sytuacje duchownych w swoich celach i dyktowałi im swoje warunki.

Duchowieństwo Katedry pod kierunkiem protoijereja Teodora Walikowskiego regularnie odwiedzalo więzionych radzieckich jeńców wojennych. Przynosili oni jeńcom produkty żywnościowe, ubrania, literaturę religijną. Protoijereja Teodor Walikowski pomagał partyzantom. Jego i prawdopodobnie innych duchownych Katedry, niemcy często aresztowali i wzywali na przesłuchania. Dzięki interwencji ks. Teodora Walikowskiego udało się uratować od zniszczenia wieś Żydomla.

Protoijerej Teodor Wybornow i dyrygentka chóru katedralnego oddali swoje mieszkanie dla celów spotkań partyzantskich. Niemieckie władze wielokrotnie wzywaly księdza Teodora na przesłuchanie, nikt z partyzantów go nie wydał.

Od 1942 roku Grodzieńskijej diecezjej urzędował biskup Benedykt (Bobkowski). W 1943 roku proboszcz Grodzieńskiego Soboru protoijerej Jerzy Boriszkewicz przyjmuje mnisze postrzyżyny przyjmując imię Grzegorz, a następnie został wyświęcony na biskupa Homelskiego.W rzeczywistości dalej mieszkał w Grodnie i pełnił obowiązki proboszcza Soboru.

Ważnym wydarzeniem dla życia diecezji Grodzieńskiej w 1944 roku stało się przeniesienie relikwii męczennika Gabriela z Mińska do Grodna. Relikwie męczennika zostały umieszczone w Grodzieńskiej Katedrze.

W 1944 roku podczas odwrotu wojsk niemieckich z Grodna opuścili miasto biskupi Benedykt i biskup Grzegorz. Wszyscy kapłani Katedry pozostali na swoim miejscu posługi kapłańskiej.

Podczas wyzwolnienia Grodna przez wojska radzieckie doszło do walki z niemiecką armią. Budynek Katedry nieznacznie ucierpiał. Z dachu została zerwana część blachy. Odłamki pocisków uszkodziły kilka krokwi i nieznacznie uszkodziły dach. Kilka okien również uległo uszkodzeniom.

Mimo tego, że kapłani Grodzieńskiej katedy aktywnie pomagali partyzantom, wojsku i miejscowej ludności to prawie cały kler soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy został aresztowany przez NKWD pod koniec 1944 roku. Kapłani zostali poddani przesłuchaniom, sądowi  i karze więzienia w różnych obozach. Niektórzy z nich ponieśli śmierć  w areszcie.

Sowiecki okres w historii katedralnego soboru Opieki Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w Grodnie.

Pierwszym powojennym arcypasterzem na biskupiej katedrze w Grodnie został biskup Warsonofiusz (Gryniewicz). W Soborze i we wszystkich świątyniach diecezji grodeńskiej na nabożeństwach zaczęto wspominać imię Patriarchy Moskiewskiego i całej Rusi. Przy katedralnym grodeńskim Soborze Władyka Warsonofiusz organizował teologiczno-pasterskie kursy dla diecezjalnych kapłanów. Głównym ich celem, jak podkreślił sam biskup Warsonofiusz, było wprowadzić duchowieństwo zachodnich terenów w życie Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi w Związku Radzieckim. Władyka osobiście prowadził wykłady dla duchowieństwa. 

Od 9 do 12 maja 1946 roku w grodeńskim katedralnym Soborze odbył się zjazd dziekanów diecezji. Zjazd rozpoczął się nabożeństwem dziękczynnym (molebnom) w Soborze za darowane zwycięstwo oraz wygłoszeniem życzeń wielu lat dla Jego Świętobliwości Patriarsze Moskiewskiemu i całej Rusi Aleksemu.

We wrześniu 1946 roku proboszczem Soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w Grodnie został protoijerej Bazyli Bielajew.

Szczególnym w historii katedralengo Soboru był dzień Chrztu Pańskiego w 1947 roku. Na owe święto został zorganizowany krestnyj chod od Soboru do rzeki Niemen, gdzie powinna być oświęcona woda. Na owy krestnyj chod zebrało się około 25 tysięcy osób. W następnych dziesięcioleciach takich ogromnych pod względem liczby uczestników krestnych chodów nie było. Na przykład, w następnym 1948 roku w krestnym chodzie na święto Chrztu Pańskiego uczestniczyło tylko 5 tysięcy osób. Radzieckie władze uczynili wszystko co możliwe, aby zmniejszyć liczbę wiernych uczestniczących w pochodzie. A w następnych latach krestnyje chody w mieście zostały zakazane.

3 czerwca 1948 roku na grodeńską katedrę został wybrany biskup Paisjusz (Obrazcow). W tym czasie relacje władzy radzieckiej z Prawosławną Cerkwią na ziemiach grodeńskich stale się pogarszały. Zostają wprowadzone specjalne bilety dla wiernych chcących uczestniczyć na nabożeństwie. Biskup Paisjusz był zmuszony pod naciskiem władzy wydać cyrkularz, w którym zakazano kapłanom organizować i prowadzić krestnyje chody na ulicach, nawet w obszarze placu cerkiwnego. Takie postanowienie oburzyło proboszcza katedralnego Soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy, protoijereja Bazylego Bielajewa oraz wielu innych duchownych.

Obawiając się represji ze strony władzy sowieckiej, dużo parafian przestaje chodzić na nabożeństwa. Np. według świadectwa sekretarza grodeńskiej diecezji kapłana Włodzimierza Ambrożejczyka w 1950 roku w Wielkim Poście do sakramentu spowiedzi w soborze Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy podeszło nieco ponad 500 osób, choć w poprzednich latach liczba spowiadających się wynosiła od 3 do 4 tysięcy osób. Większość w świątyni stanowiły kobiety i dziewczynki przyjeżdżające do Grodna z okolicznych wiosek. Na święto Chrztu Pańskiego w 1950 roku do Soboru przyszło około 350 osób.

Postanowieniem Synodu Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi biskup Paisjusz (Obrazcow) został zwolniony z kierowania grodeńską diecezją i przeniesiony na inne miejsce posługi. W ciągu krótkiego okresu jego kierownictwa diecezją spodobał się on prawosławnym mieszkańcom Grodna. Zgodnie z dokumentalnymi świadectwami tego okresu, po przeniesieniu biskupa Paisjusza liczba wiernych na nabożeństwach w katedralnym soborze znacznie się zmniejszyła.

W marcu 1950 roku diecezję grodeńską odwiedził metropolita Miński Pityrym (Swiridow). Przebywał w Grodnie od 14 do 20 marca oraz odprawił kilka nabożeństw w katedralnym soborze.

W kwietniu 1950-go roku grodeńską katedrę przejął biskup Sergiusz (Larin). Nowy biskup w kierowaniu diecezją i soborem polegał na kapłanach, którzy otrzymali wykształcenie w szkołach duchownych w polskim okresie. Prowadził samodzielną oraz niezależną politykę w stosunku do władz sowieckich. Prowadził wspólne nabożeństwa duchowieństwa, mimo, że wywoływało to niezadowolenie ze strony władz. w 1950 roku na główne święto Soboru, biskup Sergiusz zaprosił specjalnie wielu kapłanów z grodeńskiej i brzeskiej diecezji i na przekór jasnemu zakazu władz, przewodniczył uroczystemu krestnemu chodowi wokół soboru. W swoim czasie, władze sowieckie również silili się, aby stworzyć trudności dla wiernych w uczestnictwie na nabożeństwach.  W archiwach sowieckich władz zachowała się statystyka uczestnictwa na nabożeństwach w grodeńskim katedralnym soborze, która świadczy o znacznym zmniejszeniu liczby parafian. Nie mniej jednak, na święto św. Trójcy w 1951 roku na nabożeństwie w soborze modliło się mniej więcej 800 osób, z czego 200 stanowiła młodzież.  

W 1852 roku samodzielna grodeńska diecezja była zlikwidowana i wszystkie parafie weszły w skład mińsko-białoruskiej diecezji. Nie bacząc na takie administracyjne przeobrażenia sobór zachował swój katedralny status. Metropolici mińscy i białoruscy regularnie odwiedzali Grodno i celebrowali nabożeństwa w katedralnym soborze Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.

Wpływ władzy sowieckiej na Cerkiew z każdym rokiem powiększał się. Dlatego w 1954 roku ze względu na naciski ze strony władz, poświęcenie wody musiało się odbywać wewnątrz świątyni. Do tego były przygotowane specjalne drewniane wiadra. Sowieccy urzędnicy uważnie przyglądali się kto odwiedza i uczęszcza na nabożeństwa. W ich sprawozdaniach szczególną uwagę zwraca się na uczestników nabożeństw płci męskiej, młodzieży i dzieci. Na przykład, zgodnie z tym sprawozdaniem, na święto Narodzenia Chrystusa w 1954 roku w Soborze modliło się około 600 osób, z czego 150 mężczyzn oraz 100 osób młodzieży i dzieci.

Pod koniec 50-tych lat z objęciem władzy przez Chruszczowa rozpoczyna się nowa karta historii związana z uciskami Cerkwi. Władze sowieckie zabraniają dzwonić we dzwony, głosić kazania. Pod wpływem upełnomocnionego w sprawach religii, w soborze zaprzestano sprawować codzienne Boskie Liturgie oraz zmniejszono ich liczbę do trzech na tydzień.

Wraz z zlikwidowaniem samodzielnej grodeńskiej biskupiej katedry, znacznie wzrosło znaczenie proboszcza soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy, który jednocześnie został nazwany sekretarzem biskupa w grodeńskim regionie oraz dziekanem grodeńskim.

Pod koniec 50-tych lat powstał poważny problem dotyczący remontu soboru, który przeżył dwie wojny i był nadniszczony. Pierwszym, który podjął dyskusję nad problemem był proboszcz soboru protoijerej Anatol Pietrowskij. On zwraca się do władz z prośbą o zgodę na remont świątyni i z prośbą o zgodę budowy domu parafialnego. Początkowo uzyskał on pozytywną odpowiedz, jednak potem władze zmieniają swoje postanowienie i nie dają pozwolenia na prace remontowo-budowlane.

Życie parafii istotnie utrudnia zmiana prawa i pojawienie się tzw. rad cerkiewnych pod kierownictwem starostw. Według zamysłu władzy sowieckiej rady cerkiewne powinny stać w opozycji do duchowieństwa i ograniczać ich działalność i dochody. Wysoki stopień takiej opozycji pojawił podczas pełnienia posługi proboszcza protoijereja Borysa Pilichowskowo. Ks. Borys zajął aktywną pozycję w relacjach z cerkiewną radą, co powodowało wzburzenie upełnomocnionego w sprawach religii. Konflikt był tak poważny, że kapłan 14 stycznie 1967 roku był zmuszony podczas kazania w Soborze przy wszystkich parafianach zdemaskować tajnych wrogów Cerkwi, wchodzących w skład rady cerkiewnej i umyślnie rozprzestrzeniających fałszywe oskarżenia o duchownych. Zachęcił on parafian do ujawniania takich oszczerców i odkrywać ich kłamliwość.

Kapłani starali się, na ile to możliwe, umacniać życie cerkiewne, aby uniknąć zamknięcia cerkwi. Protoijerej Borys Pilichowskij starał się rozwijać śpiew chóralny w cerkwi i przyciągnął do chóru około 20 osób. Podobne starania nie byłe bezowocne. Statystyka władz sowieckich zaznacza, iż w połowie 60-tych lat częstotliwość odwiedzin Soboru zaczęła powoli zwiększać się. Nie bacząc na wszystkie groźby i przeciwności, które były dziełem władzy sowieckiej, podczas wielkich cerkiewnych świąt w cerkwi zbierało się około 600 osób.

Pozytywne tendencje w życiu soborowej parafii nasilają się w 70-tych larach wraz z mianowaniem do Soboru młodych, wykształconych i zaangażowanych kapłanów: protoijereja Włodzimierza Urlika oraz protoijereja Rościsława Scepurżiniskowo. Duchowni aktywnie głosili kazania i obcowali, komunikowali się z parafianami. Władze sowieckie odznaczają zwiększenie liczby modlących się w Soborze, a również i to, iż do cerkwi przychodzi niemało "ciekawskiej młodzieży". Jednak, nie bacząc na owe pozytywne zmiany, narastały też wewnątrz-parafialne przeszkody, życie soborowej parafii została uciśnięte i ograniczone działalnością władzy i ateistycznej propagandy.

Pojawia się możliwość wyjścia za te ramki i stopniowo rozszerza się z objęciem katedry mińsko-białoruskiej przez metropolitę Filareta (Wachromiejewa). Metropolita Filaret szczególną uwagę poświęcał życiu cerkiewnemu na ziemi grodeńskiej, na różnych płaszczyznach, szczególnie życiu katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy. Duchowni i świeccy należący do soboru dosyć aktywną korespondencję ze swoim pełniącym posługę biskupem, radząc się go o aktualnych problemach życia cerkiewnego. Mądra polityka wzajemnych relacji z władzą sowiecką prowadzona przez metropolitę Filareta, przyniosła pozytywne rezultaty i życie soborowej parafii znacznie się zaktywizowało. Stopniowo wydawano decyzje w sprawach administracyjnych oraz gospodarczych, które na przestrzeni kilku dziesięcioleci były właściwie zamrożone, nierozstrzygane. Metropolita Filaret regularnie odwiedza Grodno i sprawuje nabożeństwa w katedralnym soborze, na które, tak jak w minionych latach, zbierała się pełna cerkiew ludzi. Wszystko to było świadectwem nadchodzących zmian, które rozpoczęły się w życiu Cerkwi od świętowania 1000-letniego jubileuszu Chrztu Rusi w 1989 roku. W tym jubileuszowym roku Najprzewielebniejszy Filaret otrzymuje tytuł metropolity Mińskiego i Grodeńskiego, patriarszego egzarchy całej Białorusi. Grodeński sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy oficjalnie staje się drugim katedralnym soborem Mińsko-Grodeńskiej diecezji. W tym roku również dzięki działalności metropolity Filareta państwo oddało do kierownictwa soboru Opieki Matki Bożej dwie stare cerkwie: drewnianą Kołożską cerkiew oraz cmentarną cerkiew św. Marty. 

Współczesny okres historii katedralengo soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.

Dzięki inicjatywie Najprzewielebniejszego Filareta, metropolity Mińskiego i Grodeńskiego oraz postanowieniem Świętego Synodu Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi, w 1992 roku została odbudowana samodzielna grodeńska biskupia katedra. Owe wydarzenie było znakiem początku nowego okresu w historii katedralnego soboru w Grodnie, jak i w całej historii prawosławie na ziemi grodeńskiej.

W 1992 roku pierwszym biskupem odrodzonej grodeńskiej katedry został arcybiskup Walenty (Miszczuk). W tym samym roku rozporządzeniem arcybiskupa Walentego proboszczem  grodeńskiego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicyzostaje protoijerej Genadiusz Jabłońskij, syn Józefa - duchowny z bogatym kapłańskim doświadczeniem, posiadający duży autorytet wśród duchowieństwa i wiernych w Grodno.

W tym okresie rozpoczyna się reorganizacja życia soborowego okresu: kler sobornego duchowieństwa napełnia się nowymi kapłanami, stopniowo zmienia się skład rady parafialnej, zaczyna się rozwijać duchowo-oświeceniowa aktywność, po długich latach zakazów pojawia się możliwość rozpatrzenia wielu gospodarczych oraz remontowo-budowlanych spraw.

W październiku 1992 roku dzięki działalności arcybiskupa Grodeńskiego i Wolkowyskiego Walentego i arcybiskupa Białostockiego i Gdańskiego Sawy, z błogosławieństwa Najprzewielebniejszego metropolity Filareta, postanowiono przenieść relikwie męczennika młodzieńca Gabriela białostockiego z grodeńskiego katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy do katedralnego soboru białostockiej diecezji Polskiej prawosławnej Cerkwi. 21 października 1992 roku rozpoczął się wielodniowy krestnyj chod z relikwiami męczennika młodzieńca Gabriela z soboru w Grodnie do soboru św. Mikołaja w Białymsotku.

W 1994 roku dzięki inicjatywie proboszcza soboru, protoijereja Genadiusza Jabłońskiego, przy cerkwi zaczyna działać niedzielna szkoła i realizuje się pierwszy nabór.

Ważnym wydarzeniem z życia cerkiewnego Grodna był początek budowy na terytorium katedralnego soboru pierwszej, po okresie sowieckim, prawosławnej świątyni - cerkwi św. równej apostołom księżnej Olgi. Świątynia ta była wielofunkcyjna, mieszcząca w sobie baptysterium  i pokoje diecezjalnego kierownictwa. Cerkiew św. równej apostołom księżnej Olgi został wyświęcony 24 lipca 1995 roku. Dzień ten stał się bardzo ważnym nie tylko w historii grodeńskiej diecezji, lecz także w historii katedralnego soboru. Jego Świętobliwość Patriarcha Moskiewski i całej Rusi Aleksy II w ten dzień przybył do Grodna i celebrował obrzęd wyświęcenia nowo wybudowanej cerkwi św. Olgi. Jako dar katedralnemu soboru Jego Świętobliwość Patriarcha ofiarował metalową koszulkę - ryzę na ołtarz. Pracami budowlanymi cerkwi kierowała Maria Efimowa, która następnie została przewodniczącą parafialnej rady i starostą katedralnego soboru. Pod jej kierownictwem zostały wykonane podstawowe remontowo-budowlane prace budynku katedralnego Soboru, zabudowania parafialnego domu oraz przylegającego terytorium.

Społeczne i polityczne transformacje tego okresu z jednej strony dały dla Cerkwi Prawosławnej swobodę, jednak z drugiej strony przyniosły niemałe trudności o charakterze ekonomicznym i socjalnym, co bezpośrednio odbijało się na życiu parafii katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy. 1996 rok był początkiem nowego etapu w historii katedralnego soboru. 14 lutego 1996 roku na święto Spotkanie Pańskiego w grodeńskim soborze odbyło się uroczyste powitanie nowego arcypasterza - Najprzewielebniejszego Artemiusza (Kiszczenko), arcybiskupa Grodeńskiego i Wolkowysyskiego.

Życie parafii katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicyotrzymuje nowe impulsy do działania. Głównym celem działań, według nowego arcypasterza, obok rozbudowywania i rozwijania infrastruktury parafialnej, powinien być rozwój duchowego wykształcenia, pracy młodzieży, działalności misjonarskiej. Duchowieństwo składa się z wykształconych, młodych oraz energicznych kapłanów.

Z błogosławieństwa Najprzewielebniejszego Artemiusza, biskupa Grodeńskiego i Wolkowyskiego, przy soborze Opieki Przenajświętszej Bogurodzicyod 1996 roku zostają otwarte misjonarsko-katechetyczne kursy dla dorosłych z trzyletnim kursem kształcenia. Inicjatywa ta znajduje szeroki oddźwięk wśród parafian cerkwi Grodna. Coroczne nabory na kursy wynosiły ponad 100 osób.   

W tym czasie aktywnie rozwija się działalność niedzielnej szkoły, w której liczba uczących się przekracza 300 osób.

Najprzewielebniejszy biskup Artemiusz daje początek parafialnej bibliotece, na początek przekazał kilkaset książek do bibliotecznego zbioru ze swojego osobistego księgozbioru. Z jego błogosławieństwa z budżetu parafialnego regularnie były przekazywane środki na zdobycie nowej literatury i periodyków. Ponad tysiąc osób zostało czytelnikami biblioteki katedralnego soboru. W 2001 roku miało miejsce jeszcze jedno ważne wydarzenie w życiu parafii. Z błogosławieństwa Najprzewielebniejszego Artemiusza zostało odrodzone bractwo soboru św. Sofii, które jednoczyło młodzież katedralnego soboru we wspólnej modlitwie i działalności.

Ważnym faktem dla życia parafii była stopniowe przekazanie we własność parafii budynku pod adresem Akademicka 2, które zaczęło pełnić funkcję domu parafialnego. Z prośbą do organów władzy, o przekazanie owego budynku na własność katedralnego, zwrócił się Najprzewielebniejszy biskup Artemiusz. Postanowieniem gubernatora regionu grodeńskiego W.E. Sawczenko w 2007 roku budynek został wynajęty dla soboru.. W 2008 roku dom stał się własnością parafii. W następnych latach pod kierownictwem przewodniczącej rady parafialnej katedralnego soboru M.A. Efimowoj, został przeprowadzony zewnętrzny remont budynku, wyposażenie wewnętrznego podwórza oraz remont wewnętrznych pomieszczeń.

28 listopada 2004 roku zmarł proboszcz katedralnego soboru protoijerej Genadiusz Jabłoński, który cieszył się ogólnym szacunkiem duchowieństwa i parafian. 30 listopada arcybiskup Grodeński i Wolkowyski Artemiusz celebrował Boską Liturgię oraz obrzęd pogrzebu w katedralnym soborze Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w Grodnie wraz z dużą liczbą kapłanów i licznie przybyłymi wiernymi. Protoijerej Genadiusz Jabłoński został pogrzebany na starym grodeńskim cmentarzu.

Nowym proboszczem soboru został protoijerej Aleksander Nozdrin, który do tej pory wypełniał obowiązki odźwiernego soboru. Głównym zadaniem nowego proboszcza było rozwinięcie pastersko-misjonierskiej posługi, pracy młodieżowej, wykształcenia duchowego.

100-letnia rocznica od dnia założenia katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy obchodzona była w 2007 roku. Na długo przed samymi uroczystościami, rozpoczęły się poważne przygotowania do świętowania. Z błogosławieństwa biskupa Grodeńskiego i Wolkowyskiego Artemiusza, pod kierownictwem starosty sobornej parafii M.A. Efimowoj, został przeprowadzony remont wewnętrznych pomieszczeń cerkwi i fasady sobornej. Najtrudniejszą pracą okazała się zmiana kopuł oraz podtrzymujących je konstrukcji. Swój 100-letni jubileusz katedralny sobór Opieki Matki Bożej powitał w odnowionej formie.

Uroczystości poświęcone 100-leciu katedralnej cerkwi soborowej 14 października 2007 roku, w dzień święta Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy. Świątecznej Boskiej Liturgii w ten dzień w katedralnym soborze przewodniczył Najprzewielebniejszy Filaret, metropolita Miński i Słucki, Patriarszy Egzarcha całej Białorusi, wraz z Najprzewielebniejszym Artemiuszem, biskupem Grodeńskim i Wolkowyskim, Najprzewielebniejszym Stefanem, biskupem Turowskim i Mozyrskim, zaproszonym duchowieństwem diecezji Grodeńskiej.

Na Boskiej Liturgii władyka Filaret wręczył list od Egzarchy dla soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy. Po zakończeniu Liturgii z pozdrowieniami i gratulacjami zwrócił się do parafian i duchowieństwa przewodniczący grodeńskiego regionalnego wykonawczego komitetu W.E. Sawczenko. Potem odbył się uroczysty krestnyj chod wokół cerkwi, po którym członkowie młodzieżowego bractwa św. Sofii ofiarowali w prezencie do cerkwi soborowej ikonę Sofii, Mądrości Bożej, napisaną dzięki środkom zebranym przez młodzież na główne święto świątyni. Obrzęd poświęcenia ikony dokonał władyka Filaret.

Wieczorem tego samego dnia w koncertowej sali filharmonii grodeńskiego regionu odbył się świąteczny koncert, poświęcony stuleciu katedralnego soboru Opieki Przenajświętszej Bogurodzicyw Grodnie.

W rok swojego 110-lecia katedralny sobór kontynuuje rozwój tradycji, która bierze swój początek na ziemi grodeńskiej od XII wieku. Związując swoją historię i teraźniejszość z dawnymi prawosławnymi cerkwiami Grodna, społeczność katedralnego soboru stawia sobie za cel zaznajomić z tą tradycją współczesnych ludzi oraz przekazać ją następnym pokoleniom. Z tego powodu we współczesnym życiu katedralnego soboru Opieki Matki Bożej tak wiele poświęca się uwagi duchownemu wykształceniu. Na dzień dzisiejszy sobór Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy urzeczywistnia wiele edukacyjnych inicjatyw, potrzebnych dla społeczności prawosławnej miasta Grodno.